Ik zie in de praktijk vaak mensen met klachten over schimmels thuis als mede veroorzaker of instandhouder van MCAS, allergieën of andere immuun gerelateerde of reumatische klachten.
Schimmels en hun sporen zitten overal om ons heen. Dat is de natuur. Het is pas een probleem als ze de kans krijgen om te floreren. Dat doen ze alleen maar onder invloed van vocht en de juiste temperatuur voor die schimmel. Ze kunnen dan ook erg ziekmakend zijn, dus voorkomen is beter dan genezen.
Hoewel het niet mijn therapeutische kant is, heb ik uit mijn verleden hier de nodige kennis en ervaring mee opgedaan en probeer ik waar nodig mijn cliënten ermee te helpen. Ik geef ze middels huisbezoeken hier dan ook advies op. Ik wil met dit artikel hierover zo simpel mogelijk wat proberen uit te leggen. Ook omdat er soms ook simpele oplossingen zijn. Dan weet je ook wanneer je er bouwkundig iets aan moet laten doen of dat je zelf nog wat aan kunt verbeteren.
Ideale luchtvochtigheid
Allereerst: Een ideale luchtvochtigheid is 35% tot 60%. Dat wil niet zeggen dat je dit altijd gaat halen. Dit is afhankelijk van het bouwjaar van de woning, later aangebrachte isolatie, de materialen in huis als vloeren en meubels, de temperatuur in de ruimten, het type ventilatiesysteem en de hoeveelheid mensen en dieren in huis. De luchtvochtigheid gaat in een reguliere woning makkelijk van 20% tot 70% en dat is normaal. 20% in de winter als we flink stoken en het buiten koud is en tot 70% in oktober en november als de buitentemperatuur nog wat mild is, maar de luchtvochtigheid buiten wel hoog.
Effecten luchtvochtigheid en temperatuur
Om er zelf ermee aan de slag te kunnen gaan is het belangrijk dat je weet wat er gebeurt. Als lucht opwarmt gaat de relatieve luchtvochtigheid omlaag. Stel je voor dat het buiten 10 graden is en de luchtvochtigheid is buiten 90% (Zie 100% als condens neerslag/mist). Zodra dat naar binnenkomt via bijvoorbeeld ventilatie en het warmt op tot 20 graden in de ruimte, blijft daar een 60% van over. Als het een warme herfstdag is met buiten 17 graden en 80% luchtvochtigheid en binnen 19 graden. Dan kan het zijn dat je binnen op 70% tot zelfs 75% uit gaat komen. Er is te weinig opwarming om het vocht aan kwijt te raken. Dit zie je ook veel bij slaapkamers waar niet gestookt wordt en het raam openstaat. 10 graden buiten en 15 graden binnen en soms bijna 1 op 1 luchtvochtigheid met buiten. Dit geeft op koude plekken van ramen, kozijnen en muren condensatie. Dat noemen we een dauwpunt. Opname capaciteit van materialen speelt ook een grote rol. Een houten vloer neemt meer op dan een plavuizen vloer enz.
Dat dauwpunt is dus superbelangrijk om in acht te houden. Al stook je voldoende, die dauwpunten moet je opzoeken en oplossen.
Ventilatie in de woning
Dan is het van belang om te weten wat voor type ventilatie jouw woning heeft.
- Een oude woning zonder ventilatie: Zeker voor 1975 en zelfs tot 1992. Vanaf 1992 werd ventilatie in het bouwbesluit verplicht gesteld. Deze woningen zijn vaak na geïsoleerd en de natuurlijke ventilatie daarmee ongedaan gemaakt. Denk aan ramen, deuren, kieren en naden.
- Een woning met mechanische ventilatiebox en de bekende schuifjes bovenin de ramen. Vaak met een afvoer in de keuken, toilet en badkamer. In de keuken zit meestal een 3 standen schakelaar.
- Een woning met WTW installatie. Geen schuiven in de ramen maar ook afvoer in de keuken, toilet en badkamer en inblaasopeningen in woonkamer en slaapkamers. Ook hier vaak in de keuken en soms badkamer een 3 standen schakelaar of volledig automatisch op vocht en co2.
Voorkomen van problemen
- Een woning zonder ventilatie. Hier is de enige goede oplossing ventilatie aan te gaan brengen. Een raam openzetten in de slaapkamer betekent de temperatuur ook naar beneden brengen en daarmee weer een dauwpunt te creëren op koude punten. Een raam dichtlaten zonder ventilatie zorgt ervoor dat je eigen gecreëerde vocht en de net zo ongezonde co2 er niet uit kan. Het is niet voor niets dat ventilatie later verplicht is geworden in nieuwbouw. Nu is nieuwbouw veel meer afgesloten, maar dit doen wij zelf achteraf met isoleren ook bij oude woningen.
- Een woning met mechanische ventilatie. Zorg dat de schuiven in de ramen open en schoon zijn. Ook bij koud weer. Bij alle schuiven kun je de binnenzijde eraf halen om het schoon te maken. Ik ken zoveel mensen waar dit nog nooit bij gedaan is. Zorg dat de afvoerventielen ook schoon zijn en laat 1x in de 2 jaar het systeem reinigen (ook voor de brandverzekering aan te raden). Nu kun je denken dat afvoer alleen naar buiten gaat, maar als het systeem op stand 1 staat en het buiten hard waait of er met ramen en deuren geslagen wordt, zal het systeem onbalans hebben (druk en onderdruk) en kan er stof en troep retour komen. Gebruik de standen op de schakelaar ook echt: Stand 1 of 0 is altijd aan, als je weg bent. Stand 2 als je thuis bent, stand 3 als je kookt, onder de douche staat of een verjaardag hebt met het hele huis vol visite. Zorg dat de ventielen goed afgesteld staan en blijf er verder van af. Zorg dat de binnendeuren gesloten zijn en de kieren onder de binnendeuren groot genoeg zijn.
- Een WTW installatie. Laat alle deuren en ramen dicht. Als je graag slaapt met het raam open, werkt het hele systeem niet meer, omdat je een onbalans hebt gecreëerd. Ook als je een deur binnen open laat staan. Daarom noemen we dit ook wel balansventilatie. Verse lucht wordt de slaapkamer ingeblazen en gaat onder de deur door, naar de badkamer om daar het huis weer te verlaten. Als de kier niet groot genoeg is of afgesloten wordt, heb je wederom onbalans. Dit is bouwkundig ingeregeld. Als je ergens het raam of een deur open hebt staan, zullen andere ruimten niet afgezogen worden. Wederom een onbalans. In dit systeem zitten ook filters en deze zou ik ieder half jaar reinigen of vervangen als je hier gevoelig voor bent. Voor de inkomende filter is vaak ook een zwaardere (pollen) F7 filter beschikbaar.
En verder…
Een open raam is dus niet echt ventilatie. Voor echte ventilatie heb je meer trek nodig. Een luchtstroom, een afzuiging. Een open raam is vooral verdere afkoeling, maar wel prettig tegen co2 opstapeling.
Het is dus belangrijk de temperatuur ook op orde te houden. Vooral op plekken waar condens kan neerslaan. Dit zie je op plekken met slechte isolatie. Dit zie je bij buitenmuren, bij ramen enz. Door de gestegen gasprijzen en het minder verwarmen is het probleem ook alleen maar groter geworden.
Vochtvreters, zoals die bakjes met zo’n tablet of korrels erin gaan je niet helpen. Dat is leuk als je een kastje hebt die te nat is geworden of in de meterkast. Verder hebben die niet de capaciteit om ook maar iets uit te halen.
Luchtontvochtigers (apparaten), kunnen de luchtvochtigheid wel omlaag halen, maar als je echt een koude vochtige kamer hebt, moet je er wel eentje nemen met voldoende capaciteit. Het kan je nachtrust ook verstoren, dus zorg er wel voor dat je goed naar het geluidsniveau kijkt als je een apparaat aan gaat schaffen. Onder de 35 db en zeker niet boven de 40 db. Leeg ook tijdig de wateropvangbak.
Let op: Een airconditioning circuleert alleen de lucht in de ruimte en zuigt geen lucht af naar buiten! Er is geen luchtafvoer. Vochtafvoer vind alleen in de zomer plaats bij koelen. In de winter droogt het wel de lucht door opwarming op het element. Het verfrist/ververst dus GEEN lucht. Het blaast diezelfde lucht over het element gewoon de ruimte weer in.
Heb je meerdere kamers met problemen. Zorg dan voor bouwkundige ventilatie en isolatie. Ventilatie kan per ruimte bouwkundig aangebracht worden. Er zijn zelfs 1 pijps WTW afvoerbuizen. Dit vereist wel gaten laten boren in muren, voor aan- of afvoerbuizen. Ook moet je deuren soms iets in laten korten.
Isoleren is vooral die koude punten aanpakken. Voldoende verwarmen, na isoleren, HR++ ramen laten plaatsen. Kijk ook of er aan de buitenzijde geen problemen zijn, door lekkage enz.
Bij schilderen, sauzen is het ook belangrijk een duurdere geschikte latex/verf te kiezen die schimmelvorming voorkomt.
Houtrot e.d. geeft ook kans op vochtdoorslag en kan zelfs leiden tot paddenstoelen en zwammen op ongewenste plaatsen. Veel zwammen en paddenstoelen leven in synergie met bepaalde schimmels.
Meten is weten
Om te beginnen adviseer ik eerst een goede meter te kopen die je in de ruimte kunt zetten en dan bijhouden wat er gebeurt. Meten is weten! Ik doe dat met warmtebeeldcamera, infrarood enz, maar dat is een kostbare grap om thuis zelf toe te passen. Vocht, temperatuur en co2 wil je kunnen meten. Het liefst ook de data later uit kunnen lezen, want over 24 uur veranderd het nogal. Als je alles gesloten wilt laten, kun je kijken of de c02 in de slaapkamer niet te hoog oploopt. Fris en gezond is tussen de 400ppm en 600ppm, maar in een slaapkamer met 2 personen kan het ook oplopen tot 1200ppm. Dat moet echt wel de max zijn. Anders heb je kans op concentratiestoornissen, hoofdpijn, vermoeidheid, verergering van allergieën, astma en irritatie slijmvliezen. Wil je 1 ruimte meten, kun je dit met een Netatmo Home coach doen a €90,-. Wil je het hele huis bewaken is een Netatmo weerstation met meerdere ruimte meters erg aan te raden. Dit is vanaf €140,- maar is uit te breiden met meerdere sensoren. Zo zijn er meerdere mogelijkheden. Wil je even simpel de temperatuur en luchtvochtigheid meten, kun je een Voltcraft meter kopen a €28,- die geeft ook een waarschuwing voor schimmelgevaar, maar meet geen co2. Koude plekken kun je opsporen met een Voltcraft infrarood thermometer, a €20,- Zoals je ziet zijn er diverse mogelijkheden. Zodra je weet waar het probleem ligt, kun je het ook gericht aan gaan pakken.
Kortom: Ventileren, temperatuur en dauwpunt in de gaten houden, na-isoleren en vooral voorkomen dat de schimmel kans krijgt. Als er al schimmel is, dan moet de temperatuur omhoog, het lek of andere oorzaak oplossen, het vocht er geheel uit en pas daarna kun je de schimmels gaan verwijderen.